Beyin Hasarına Bağlı Dil ve Konuşma Bozuklukları
-Afazi
Afazi, genellikle bir inme ya da kafa travması sonucunda aniden ortaya çıkan ve beynin dilden sorumlu alanlarının hasarlanmasından kaynaklanan bir dil bozukluğudur.
Afaziye dizartri ya da konuşma apraksisi gibi nörolojik konuşma bozuklukları da eşlik edebilmektedir.
Afazi beynin dil alanlarından bir ya da daha fazlasının hasarından kaynaklanmaktadır. Çoğu zaman beyin hasarının nedeni inmedir. İnme, beynin bir bölgesinin kansız kalması durumunda ortaya çıkar.
Akıcı ve tutuk olmak üzere iki genel afazi sınıflaması vardır.
Akıcı afazi
Beynin temporal lobunun hasarı sonucunda Wernicke afazisi adı verilen akıcı afazi ortaya çıkabilir. Sağ lob hasarı sonucunda da ortaya çıkmasına rağmen, çoğu kişide hasar sol temporal lobta gerçekleşir. Wernicke afazili kişiler anlamı olmayan, gereksiz sözcüklerle hatta üretilen yeni sözcüklerin kullanıldığı uzun cümlelerle konuşabilirler.
Tutuk afazi
Tutuk afazi tiplerinden biri Broca afazisidir. Broca afazili kişilerin hasarı beynin frontal lobundadır. Bu kişiler genelde kısa ifadelerle konuşur ve konuşabilmeleri oldukça çaba gerektirir. Sözcük aralarında “ve”, “ama” gibi bağlaç sözcükleri kullanmayabilirler.
Tutuk afazi tiplerinden bir başkası, beynin dil alanlarının yoğun etkilenmesiyle ortaya çıkan global afazidir. Global afazili bireylerin ciddi iletişim yetersizlikleri vardır ve konuşma becerileri ve konuşulan dili anlamaları çok sınırlı olabilmektedir.
Dil ve Konuşma Bozukluğu Uzmanı bireyin “komutları yerine getirme, soruları yanıtlama, nesne adlandırma ve sohbeti sürdürme becerilerini ayrıntılı değerlendirip, uygun bir terapi programı hazırlamak için afazi testi uygular. Değerlendirmeler afazili bireyin motor konuşma bozukluklarını, dili anlama, okuma, yazma, yutma yeterliliğini ve alternatif ve destekleyici iletişimi sistemlerini kullanabilme yeterliliklerini içermelidir.
-Sağ Beyin Hasarı
Sağ beyin hasarı (SBH) beynin sağ bölümünün inme, tümör, enfeksiyon yada Travmatik Beyin Hasarı (trafik kazası, iş kazası vb) nedeniyle hasarlanmasıdır. Sağ beyin insan davranışlarında ve sözel iletişimin pragmatik boyutunun düzenlenmesinde önemli rol oynamaktadır.
Sağ Beyin Hasarında; konuşma sırasında ses tonunu ayarlamada, uygun yerleri vurgulamada zorluk,konuşma sırasında uygun sözcüğü bulmada zorluk,uzun cümleler kurmada, bileşik cümleler kurmada zorluk ve şaka, espri, deyim, ironi anlamada zorluklar görülür.SBH olan hastaların %50’sinde dilin bu bileşenlerinin biri ya da daha fazlasının etkilendiği düşünülmektedir.
Sağ beyin hasarı müdahaleleri başta görsel ihmal olmak üzere daha çok bilişsel becerilerdeki kayıplara yönelik yapılmaktadır. Sağ beyin hasarında gözlenen iletişim bozukluklarının terapisinde özellikle prozodi ile ilgili çalışmalar öne çıkmaktadır.
-Travmatik beyin Hasarları
Travmatik beyin hasarı (TBH), kafanın ani ve şiddetli bir şekilde bir nesneye çarpması (araba camı, kalorifer, beton gibi) ya da bir nesnenin kafatasını delerek beyin dokusuna zarar vermesi (kurşun, çivi gibi) sonucu ortaya çıkan beyin yaralanmalarıdır.
Dikkat süresinde azalma, düşünceleri düzenlemede zorluk, unutkanlık, kafa karışıklığı, bazen yeni bilgileri öğrenmede zorlanmalar, diğer insanların hareketlerini yorumlayamama, sosyal durumlara uygun olmayan hareketlerde bulunma, problem çözmede, karar vermede ve planlamada zorlanma gibi bilişsel sorunlar görülebilir.
Dil sorunları da bilişsel sorunlar gibi bireysel farklılıklar göstermektedir. Sözcük bulma güçlüğü; düzgün cümle kuramama; uzun ve çoğunlukla hatalı anlatımlar ya da açıklamalar; sözcükleri anlamada zorluk; şaka ya da esprilerdeki farklı kullanımları, deyimleri, imalı kullanımları anlayamama; bazen kendi hatalarının farkında olmama ve buna bağlı olarak çabuk sinirlenme; okuma ve yazma becerilerinde gerileme; matematik becerilerinde bozulma gibi dil sorunları ile normalden yavaş, anlaşılmaz, ağızda geveleme şeklinde bir konuşma gibi konuşma problemleri görülebilir. Bunun sebebi konuşma organlarındaki kasları kontrol eden beyin alanlarının hasarlanmasıdır. Bu tip bir konuşma bozukluğuna dizartri denmektedir.
Hastaneden çıktıktan sonraki dönemde rehabilitasyonun asıl amacı kişinin olabildiğince bağımsız bir şekilde hayatını devam ettirebilmesidir. Dil becerileri ile ilgili olarak, isteklerini uygun biçimde ifade edebilme (konuşma, jest ya da resimlerle), söylenilenleri anlama, konuşma içinde uygun sözcükleri hatırlama ve kullanma, gerektiği kadar okuma ve yazma gibi amaçlar dil ve konuşma bozukluğu uzmanı tarafından belirlenir ve detaylandırılır.Dil ve konuşma bozukluğu uzmanı aynı zamanda bilişsel sorunlarla da ilgilenmektedir.
-Demans
Başta unutkanlık olmak üzere, dil, beceri, yönelim konularında yaşanan yetersizlikler; kişilik ve davranış değişimleri, bağımsızlığı yitirme şeklinde görülür. Demans pek çok farklı tipi içinde barındıran bir ailedir, Alzheimer, kronik beyin damar hastalığına bağlı demans, alkolik demans, depresif demans, infeksiyonlara bağlı demans vb türleri vardır. Demans, ilerleyen yaş ile özellikle 75 yaş üzeri, beyin kabuğuna ilişkin üst düzey işlevlerin genel olarak bozulması sonucunda ortaya çıkar. Alzheimer hastalığı gibi bellek bozukluğuyla başlayan demanslar olduğu gibi,davranış bozukluklarıyla,beceri bozukluklarıyla, depresyonla, Parkinson hastalığı belirtileriyle, dil bozukluklarıyla başlayan demanslar da vardır
